İstanbul’un muhteşem tarihî dokusunda gezinirken, gözlerimiz tarihî eserlerle dolup taşar. Bu eserlerin arasında, kendine özgü bir hikâye anlatan ve geçmişin izlerini taşıyan İstanbul Arkeoloji Müzesi binası da dikkat çeker. Peki, bu büyüleyici yapı nasıl tasarlandı?
İşte, müzenin mimari serüvenine dair bir yolculuk…
Türkiye’nin ilk müzesi olan İstanbul Arkeoloji Müzeleri, Anadolu’dan Kafkasya’ya, Mezopotamya’dan Arabistan’a kadar uzanan geniş bir coğrafyada kurulmuş eski uygarlıklara ait 1 milyondan fazla esere ev sahipliği yapıyor.
Tarihi Yarımada’da Gülhane Parkı’ndan Topkapı Sarayı’na uzanan Osman Hamdi Bey yokuşu üzerinde yer alan ve “müze kompleksi” olarak nitelendirilen İstanbul Arkeoloji Müzeleri; Arkeoloji Müzesi, Eski Şark Eserleri Müzesi ve Çinili Köşk Müzesi olmak üzere toplam üç ana bölümden oluşuyor.
İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin kuruluş hikayesi Osmanlı dönemine kadar uzanıyor. Osmanlı döneminde açılan ilk müze, Tophane Müşir Ahmed Fethi Paşa’nın çabalarıyla Aya İrini’de kurulan ve Devlet Müzesi olarak bilinen “Müze-i Hümayun”dur. Müze, Eski Eserler Koleksiyonu olarak bilinen Mecma-i Asar-ı Atika ve Eski Silahlar Koleksiyonu olarak bilinen Mecma-i Esliha-i Atika olmak üzere iki ana bölümden oluşuyordu.
Müzenin koleksiyonları giderek genişledikçe içindeki eserler, Fatih Sultan Mehmed’in av köşkü olarak kullanılan ve İstanbul’daki sivil mimarinin en eski örneklerinden biri olan, 1472 yılında inşa edilen Tarihi Çinili Köşk’e taşınmış ve 1880 yılında ziyarete açılmıştır.
Tarihi Çinili Köşk’ün eserleri taşıyamaz hale gelmesi sonucu bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi olarak kullanılan bina inşa edildi. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin mimarı Alexander Vallaury tarafından 1883 yılında Osman Hamdi Bey döneminde yaptırılan neo-klasik üsluptaki yeni müze binası, 13 Haziran 1891 tarihinde ziyarete açıldı. Müze girişindeki kapılarda “Asar-ı Atika Müzesi” (Eski Eserler Müzesi) yazıyor. Metindeki imza Sultan II. Abdülhamid’e aittir.
Osmanlı Mirası ve Modernizm
İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin temelleri, Osman Hamdi Bey tarafından atılmıştır. İlk Türk arkeolog olarak bilinen Osman Hamdi Bey, Bağdat’ta ilk arkeolojik çalışmalarını yaptıktan sonra modern arkeoloji biliminin temellerini Osmanlı’da atılmasını sağlamıştır. Müzenin kuruluşunda Osman Hamdi Bey’in önemli rol oynadığı biliniyor. Osman Hamdi Bey, 29 yıl boyunca İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin müdürlüğünü yaptı ve müzeyi dünyanın sayılı müzeleri arasına ekledi.
İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin mimari kahramanı, Alexandre Vallaury’dir. Vallaury, 19. yüzyılın sonlarına doğru, Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’da iz bırakmış etkileyici bir mimardır. Müze binasını tasarlarken, Vallaury Osmanlı mimarisinden ilham aldı. Ancak, bunu sadece taklit etmek yerine, modern mimari prensipleriyle harmanladı. Böylece, geçmişin büyüsünü koruyarak geleceğe bir köprü kurdu.
Doğu’nun Esintileri
İstanbul Arkeoloji Müzesi, sadece Osmanlı mirasıyla sınırlı kalmadı. Vallaury’nin tasarımında, Orta Doğu’nun geleneksel mimari unsurlarına da göndermeler bulunur. Antik Yakındoğu medeniyetlerine ait eserlerin sergileneceği bir müze için tasarım yaparken, Vallaury’nin çevresel ve tarihi faktörleri dikkate aldığı görülür. Bu unsurlar, müzenin atmosferini zenginleştirir ve ziyaretçilere tarihin derinliklerinde bir yolculuk vaat eder.
Geçmişle Gelecek Arasında Köprü
İstanbul Arkeoloji Müzesi binası, sadece bir müze değil, aynı zamanda geçmişle gelecek arasında bir köprüdür. Vallaury’nin tasarımında, tarihi ve kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması ön plandadır. Bu yapı, İstanbul’un zengin tarihî dokusunu korumak ve ziyaretçilere bu mirası yaşatmak için bir sembol haline gelmiştir.
İstanbul Arkeoloji Müzesi binası, Alexandre Vallaury’nin ustalıkla işlediği Osmanlı mirası ve Orta Doğu’nun esintileriyle dolu bir şaheserdir. Bu yapı, sadece bir müze değil, aynı zamanda geçmişin izlerini taşıyan ve geleceğe ilham veren bir simgedir. Her köşesinde tarihî bir hikâye gizlidir ve ziyaretçilere unutulmaz bir deneyim sunar.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin koleksiyonlarında Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisindeki medeniyetlere ait Balkanlardan Afrika’ya, Anadolu’dan Afganistan’a kadar bir çok uygarlıktan toplanmış bir milyonu aşkın eser yer alıyor.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri, “Arkeoloji Müzesi”, “Eski Şark Eserleri Müzesi” ve “Çinili Köşk Müzesi” olmak üzere üç ayrı yapı grubundan oluşuyor.
Türk müzeciliğinde yeni bir dönem başlatan Osman Hamdi Bey, Nemrut Dağı, Myrina, Kyme ve diğer Aiolis Bölgesi Kentleri Nekropollerinde ve Lagina Hekate Tapınağı’nda yaptığı kazılardan çıkan pek çok eseri de bu müzede toplamış.
Müzede aralarında Arkaik Çağ’dan Roma Çağı sonuna kadar geçen sürece ait Didim-Milet Kutsal Yolu’nun Brankhit heykelleri, Kore ve Kouros (genç kız ve erkek) heykelleri, Halikarnasos Mausoleumu’na ait Aslan Heykeli, ünlü Bergama Zeus Sunağına ait Afrodit başı, Büyük İskender portresi, Roma devrinin üç büyük mermer kenti Aphrodisias, Ephesos ve Miletos’ta bulunan heykeltıraşlık eserlerinin bulunduğu birçok eser sergileniyor.
