Betonarme kiriş, lento, kolon ve hatıllarda demir iskeletinin bozulmaması ve üzerine gelen yüklerden dolayı sistemin dağılmaması için özel olarak bükülen ve boy demirlerinin etrafına sarılan çelik donatı elemanlarına etriye denir.
Diğer bir deyişle, betonarme kolon ve kirişler içerisinde boyuna doğrultuda yerleştirilmiş ana donatıları çevreleyen nispeten daha ince çaplı yapı çeliğidir. Elemanlara kesme kuvvetlerine karşı direnç sağlar, elemanların ve yapının daha sünek davranmasını sağlar, betonun mukavemetini artırır. Ayrıca boyuna donatıların burkulma boyunu kısaltır.
Etriye Ne işe Yarar?
Etriyeler ve genel olarak giydirme donatıları (etriye, fret, çiroz) betonarme yapılarda aşağıdaki işlevleri yerine getirir:
Kolon ve kirişlerde kesme çatlaklarına karşı dayanıklıdır. Çekme kuvvetleri, kuvvet yönünde çekme kuvveti, kendisine dik yönde bir sıkıştırma kuvvetine yol açar. Beton, çekme yönünde zayıf olduğu için basma kuvvetine, etriyeler ise çekme kuvvetine direnir. Böylece etriye kesme çatlaklarına direnerek bir gevrek kırılma türü olan kesme kırılmasını önler. Bu nedenle kesme kuvvetinin yüksek olduğu derzlere yakın mesafelerde etriye sıklaştırması uygulanır.
Sargı etkisi ile betonun mukavemetini önemli ölçüde artırır. Betonun çok daha sünek davranmasını sağlar. Betona yanal basınç uygulandığında betonun mukavemeti yanal basınç kuvvetinin yaklaşık dört katı artar ve beton çok daha sünek davranır. Betona yanal basınç uygulama yolu etriye, çiroz gibi giydirme donatıları kullanmaktır. Bu sayede olası yükler ve patlamalar altında betonun dışa doğru genişlemesini engeller.
Etriyeler, boyuna donatının burkulma uzunluğunu kısaltır. Boyuna takviyeleri yönlendirir. Etriye, enine kesitte boyuna donatıları yönlendirerek donatıların kalıpta istenildiği gibi düzenlenmesini, donatının dikey ve düzgün bir şekilde tutulmasını sağlar.
Etriye Uygulaması Nasıl Yapılır?
Etriye ve sargı donatılarının olası bir deprem, rüzgar, vb. yük altında görev görebilmesi ve yapıyı koruyabilmesi için aşağıda belirtilen, çoğu işçiliğe bağlı hususlara dikkat edilmesi gerekir.
Etriyelerin yük altında açılmaması için uçları 135 derece bükülmeli ve beton çekirdeğin içine yerleştirilmelidir. Uçların 90 derece eğik bırakılması, deprem tehlikesinin yüksek olduğu ülke veya bölgelerde yapının kolayca çökmesine neden olabilir. Bükülmüş bölümlerin uzunluğu, kullanılan standarda bağlı olarak belirli bir uzunluktan az olmamalıdır.
Etriyeler, kullanılan standart ve statik analize bağlı olarak belirli bir sıklıkta yerleştirilir. Statik projenin aksine, seyrek olarak yerleştirilirse yeterince çalışmaz ve yeterli süneklik sağlamaz.
Kolon-kiriş birleşim noktalarına etriyeler yerleştirilmelidir. Kolon-kiriş birleşim yerlerinde özenle sarılmamış ve etriyesiz yapının çökme olasılığı yüksektir.
Etriyeler boyuna donatıları sarmalı ve aralarında boşluk olmamalıdır.
Statik projede belirtilen çap ve malzeme kalitesinde olmalıdır.
Etriyenin Faydaları
Etriye Kesme Kuvvetini Karşılar
Bilindiği gibi kirişlerde meydana gelen kesme kuvveti, kesitlerde 45º’ye yakın bir açıda gerilmeler ve çatlaklar oluşturur. Kesitte meydana gelen bu gerilmeler, enine donatı dediğimiz etriyeler ile örtülür ve bir tür gevrek kırılma olan kesme yenilmesini engeller. Bu nedenle kesme kuvvetinin yüksek olduğu derzlere yakın bölgelerde etriye sıkma uygulanır.
Etriye Boyuna Donatılara Klavuzluk Eder
Etriye, enine kesitte boyuna donatıları yönlendirerek donatıların kalıpta istenildiği gibi düzenlenmesini, donatının dikey ve düzgün bir şekilde tutulmasını sağlar. Boyuna donatılara bir tel ile bağlanan etriye, beton dökümü sırasında donatıların hareket etmesini engeller.
Burkulma Boyunu Kısaltarak Burkulmayı Geciktirir
Etriyeler, yüksek eksenel yükler altında betonun kırılmasını ve boyuna donatının burkulmasını geciktirerek yapının çökmemesini sağlar.
Kolon ve Kiriş Ekseninde Meydana Gelen Çatlakları Önler
Etriyeler, elemanların eksenlerinde veya köşegenlerinde oluşan gerilmeleri karşılayarak kesitlerin çatlamasını engeller.
Sargılama Etkisiyle Beton Dayanımını Artırır
Etriye, betonu kesit çekirdeğine sararak betonun deformasyonunu ve dolayısıyla ezilmesini geciktirir. Üzenginin bu sarma etkisi, elemanlara ekstra bir güç sağlar.
