NEZİH ELDEM (1921-2005)
Nezih Eldem, 1921 yılında İstanbul, Eyüpsultan semtinde dünyaya geldi. İlkokul yılları Uşak ve Denizli’de geçti. Ortaokulu Vefa Erkek Lisesi’nde tamamladı. 1939 yılında Kabataş Erkek Lisesi’nden, 1944 yılında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Mimarlık Bölümü’nden mezun oldu. Öğrenimi boyunca Sedad Hakkı Eldem’in çalışmalarına katıldı.
1944 yılında Yüksek Mühendis Mektebi, Mimarlık Bölümü’ne Rölöve ve Serbest Resim dersleri öğretmenliğine atandı. Yüksek Mühendis Mektebi’nin İstanbul Teknik Üniversitesi’ne (İTÜ) dönüştürülmesinden sonra 1946’da Bina Bilgisi III kürsüsünde eğitim veren Paul Bonatz’ın asistanlığını üstlendi. 14 yaşındayken üyesi olduğu Güzel Sanatlar Birliği’nin 1935 ile 1946 arasında düzenlenen bütün sergilerinde resimleriyle yer aldı. Şevket Dağ, İbrahim Çallı, Sami Yetik gibi ressamlarla yakın ilişkiler kurdu.
1952 yılında gittiği İtalya, Milano’da iki yıl boyunca, Domus isimli derginin kurucusu, mimar ve endüstriyel tasarımcı Gio Ponti’nin Politecnico di Milano’daki dersleri ile bürosunda mimari projelendirme ve endüstri ürünleri tasarımı çalışmalarına katıldı. İtalya’da üretilen Anıtkabir mozaik bezemeleri ve bronz parmaklıklarının ve özellikle İsmet İnönü Anıt Mezarı’nın tüm tasarım ve uygulama kontrol sorumluluğunu üstlendi. 1954 yılında İstanbul’a dönen Nezih Eldem aynı sene Doçent, 1962 yılında Profesör oldu. İTÜ’de mimari proje stüdyosunda sayısız mimar yetiştirdi. Mekân Örgütlenmesi ve Donatımı Kürsüsü’nün başında olan Nezih Eldem, 1988 yılında emekli oldu. Emekli olduktan sonra, bir süre daha İTÜ’de proje atölyesi yürütücülüğüne devam etti.
Nezih Eldem, öğretim üyeliğinin yanı sıra birçok çalışmanın da içerisinde yer almıştır. Mimarlar Birliği ve Mimarlar Odası Merkez Yönetim Kurulu üyelikleri; üç dönem UNESCO Türkiye Milli Komisyonu Yönetim Kurulu üyeliği, ayrıca Tarihî Çevre Daimi Komitesi yürütücülüğü yaptı. 1972-75 yılları arasında Avrupa Konseyi Parlamentosu’nca, İstanbul’un, “korunması gerekli dünya kenti” seçilmesiyle noktalanan Avrupa Ortak Mimari Mirası Kampanyası’nın tüm etkinliklerine katıldı. 1979 yılında UNESCO’nun Uluslararası İstanbul ve Göreme Kampanyası’nı; İstanbul Belediyesi’nde “UNESCO Uzmanı” sıfatıyla 80’li yılların ortalarına kadar, kampanyanın öncelikli koruma plan ve pilot proje çalışmalarını yürüttü.
1949 tarihli ilk yapısı Ankara Belediye Başkanlığı Binası”nı “Geleneksel taş yapı öğelerinin kalın kaplama taşlarıyla sadeleştirilerek kullanıldığı yeni-klasik bir deneme” olarak niteleyen Eldem”in, Sedad Hakkı Eldem ve Bonatz etkisinde tasarladığı bu bina, mimarlığının kısa süren ilk dönemini simgeler. Daha sonraki uygulamalarının “temelinde çevre bütününden yola çıkarak ayrıntılarda odaklanan çok boyutlu ve titiz bir sorgulama alışkanlığının yaratılması amacı” vardır.
Eldem, çıkış noktasını biçimden alan her türlü “üslupsal reçeteciliği” yadsır. İstanbul”da Eski Şark Eserleri Müzesi düzenlemesi (1964-74, Sultanahmet), İTÜ Maden Fakültesi G Amfisi (1964, Maçka) ve Taşkışla Binası”ndaki 109 No”lu Salon (konferans salonu) gibi, tarihi binalar içinde yeni bir işlev için düzenleme çalışmaları, 1971-72”de Karaköy Ziraat Bankası Ek Binası ve eski Harbiye Mektebi”nin Askeri Müze”ye dönüştürülmesi ve ek yapısı projelerini gerçekleştirdi. Yapıtları genellikle modern mimarlık kapsamında değerlendirilen Eldem hiçbir zaman biçimsel kalıplara yönelmedi ve bir akım izleyicisi olmadı.
Mesleki yaşamı boyunca katıldığı yarışmalarda çeşitli dereceler aldı. Mersin Stadyumu, Gaziantep Ticaret ve Sanayi Odası, İstanbul Karaköy’de İşhanı, İş Bankası Aydın Şubesi Yarışmalarında birincilik ödülü almış; projeler uygulanmamıştır.
1998 yılında gerçekleşen VI. Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri programında Sinan Büyük Ödülü’nü alan Nezih Eldem için o dönemki Seçici Kurulun gerekçesi “bir kuşağın önde gelen temsilcisi olarak, benimsediği mimari ve mesleki ilkelerden, etik kurallardan hiç ödün vermeksizin sürdürdüğü uygulamaları ve aynı doğrultuda eğitime yaptığı katkılarıyla, mesleki tutarlılık ve süreklilik açısından referans konumu oluşturması” idi.
24 Ağustos 2005 tarihinde aramızdan ayrılan Nezih Eldem’in ismi, 2018 yılında gerçekleşen XVI. Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri Anma Programı çerçevesinde çalışmalar yapılmak üzere belirlendi.
