Emprenye, ahşabın bünyesine çeşitli kimyasal maddelerin farklı işlemlerle emdirilmesi işlemidir. Bu işlem ahşabı mantar, böcek ve kurtçuk gibi zararlılardan korur. Ahşabı hava ve kullanım koşullarına karşı daha dirençli hale getirir. Bu yöntem kullanıcıya katkı sağlarken ağaç kaynaklarının azalmasının önüne geçerek ekoloji ve ekonomiye de katkıda bulunmanızı sağlayacaktır.
Emprenye işlemi ile ahşabın kullanım ömrünün arttırılması hedeflenmektedir. İşlem, ahşabın cinsine, kullanılacağı ortama ve beklenen hizmet ömrüne göre değişir. Ayrıca önemli bir konu da ahşabın toprak ve nem ile temas edip etmediğidir.
Emprenyeli ürünler, hava koşullarından korunmayı artırmak için örtülü veya şeffaf ürünlerle boyanabilir.
Emprenye kullanım alanları
Emprenye; her türlü inşaat uygulamalarında, cephe kaplamalarında, bahçe mobilyalarında, çitlerde, verandalarda, güvertelerde, pergolalarda, iskelelerde, marinalarda, oyun alanlarında, havuz ve soyunma kabinleri gibi suya ve kuma maruz kalacak alanlarda, hamam zeminlerinde, saunada, otel, etkinlik alanlarında ki zemin ve tırmanma gibi parkurlarda, tarım alanları gibi bir çok alanda kullanılacak olan ahşapların üzerine uygulanır.
Emprenye işleminin ahşaba faydaları
Emprenye işleminden geçen malzeme daha uzun ömürlü olacağından tekrar tekrar yenilenmesine gerek kalmayacak ve yukarıda da belirttiğimiz gibi hem size hem çevreye hem de ekonomiye büyük katkı sağlayacaktır. Özellikle sürekli kötü kullanım koşullarına maruz kalan zemin kaplamalarında yağmur, su ve toprakla temas eden alanlarda kullanılması çok faydalı olacaktır.
Emprenye işlemine başlanmadan önce dikkat edilmesi gerekenler
Emprenye işlemine yani ön koruma işlemine tabi tutulacak olan ahşap malzeme mümkün olduğunca son kullanma boyutlarına getirilmelidir. Bunun nedeni, emprenye işleminde kullanılan emprenye kimyasallarının fiyatlarının yüksek olmasıdır. Yani ahşabı işleyeceğiniz her litre emprenye ek maliyet demektir. Bu nedenle ahşap malzeme son kullanma ölçülerine getirilmelidir.
Emprenye Yöntemleri
Emprenye işleminde farklı yöntemler kullanılsa da bu işlemler arasında en etkili ve ekonomik olan vakumlu basınç yöntemidir.
Bu yöntem ile ahşabı etkileyen su, tuzlu su, toprak, nemli ortam, mantar, böcek ve termitler yok edilir ve ahşap malzeme kötü hava koşullarına ve kötüye kullanıma karşı korunur. Bu işlem ile ahşabın kullanım ömrü en az on kat artar.
Emprenye işlemi nasıl yapılır
Emprenyeli ahşap yükleme arabasına düzgün bir şekilde yerleştirilir. Ahşap malzeme yerleştirilirken yüzey temasını arttırmak için aralarına çıtalar yerleştirilmelidir. Yerleşimi tamamlanan ahşap malzeme otomatik olarak emprenye tankına alınır ve tankın kapağı kapatılır. Bu aşamadan sonra ahşap malzeme emprenye işlemine hazır hale gelir.
Diğer Emprenye Teknikleri
Fırçalama: Ahşaba uygulanacak kimyasal maddelerin fırça yardımıyla yüzeysel olarak uygulanarak ahşabın kaplanması işlemidir.
Püskürtme: Ahşabın üzerine uygulanacak kimyasalın kompresör yardımı ile ahşabın yüzeyine püskürtülmesi ile gerçekleştirilen işlemdir.
Uzun süreli ve kısa süreli daldırma: Ahşabın kimyasalı emmesini sağlamak için ahşabın kimyasala kısa veya uzun süre daldırılması işlemidir.
Sıcak ve soğuk tank yöntemi: Bu yöntem, basınç uygulaması gerektirmeyen emprenye yöntemlerinden biridir. Emprenye malzemesi olarak kreozot çözeltileri ve suda çözünür emdirme tuzları kullanılır. Bu yöntemde, kurutulmuş ağaç malzeme, üstü açık bir emprenye kabında sıvı emprenye malzemesi içinde ısıtılır ve daha sonra belirli bir süre soğuk emprenye malzemesi içinde bırakılır. Bu basınç sayesinde emprenye malzemesi ahşap malzemeye derinlemesine nüfuz edebilir. İki emprenye kazanı kullanılmaktadır.
Sıcak emprenye maddesi içeren kazanda ısıtılan ahşap malzeme, ikinci kazandaki soğuk emprenye maddesine daldırılmalıdır.
Emprenye işleminin tarihsel gelişimi
Çıralı tahtaların ve yakarak yüzeyi kömürleştirilmiş tahtaların çürümeye daha dayanıklı olduğu çok eskilerden beri biliniyordu. Ortaçağdan kalma birçok kilisenin direklerinin yeraltı kısımları yanıktır. Çam ve köknarın sadece çıralı özünden inşa edilmiş 1200lü yıllardan kalma binalar mevcuttur. İlk teknik gelişme olarak bu özelliği çırasız tahtalara sonradan eklemek için geleneksel reçine tabakası ile koruma işi tahtaya kreosot emdirerek yapılmaya başlandı. Kreosot kok kömürü katranından üretilir ve kanserojendir. Daha sonraları bu işlem kreosot yerine zehirli bakır, krom, ve arsen tuzlarının ısı ve basınç yardımıyla tahtanın derinliklerine nüfuz etmesini sağlayarak yapılır oldu. Bu yöntemin de sorunu zehrinin yandıktan sonra bile insanlara ve çevreye zararlı olması idi. Bu yüzden krom ve arsen tuzlarıyla tahta emprenye etmek birçok ülkede yasaklanmıştır.
En son geliştirilen yöntemlerden biri ısı ve basınç yardımıyla tahtanın derinliklerine şeker üretiminin bir atığı olan furfuril alkol nüfuz ettirmek, sonra da onu yerinde polimerizasyonla, koruyan ve kuvvetkendiren teknik reçineye (Kebony) dönüştürmek. Bir diğeri gene ısı ve basınç yardımıyla tahtadaki doğal hidroksil grupları asetil gruplara dönüştürüp malzemenin zararlı organizmaların tahta çürüten etkilerinden korumak (Titanwood) şeklindedir.
Bu tür emprenyeli ürünler başlangıçta genellikle kahverengi olur. Uzun bir süre güneşe maruz kaldıktan sonra ise gri bir renk alır.
Emprenye işlemleri normal tahtayı kimyasal biyolojik etkilere karşı daha dayanıklı ve daha sert hale getirsede daha kırılgan hale de getirebilir. Bu yüzden çekiç-çivi yerine matkap tornavida kullanmak, monte edilmiş halindeki gerginlikleri ham tahtanın dayanabileceğinden daha da aza düşürmek gerekebilir.
Türkiye’de ilk emprenye işlemi uygulaması
Türkiye’de ahşap telefon ve elektrik direklerinde, tren raylarının ara bağlantı elemanlarında ilk emprenye işlemleri uygulanmış ve zaman geçtikçe bu ürünün kullanımı yaygınlaşmıştır. Ahşabın tanıtımı ve korunması ile ilgili güncel Seminer, Konferans ve Sempozyumlar Ulusal Ağaç Derneği, Türkiye Orman Ürünleri İthalatçıları ve Sanayicileri Derneği (TORİD) web sitesinde izlenebilir.
Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çeşitli hammaddelerin kullanımındaki değişiklikler ve bunlarla ilgili değişen standartlar doğrultusunda, Ahşap Koruma Sanayi için ileri teknoloji hammaddeler kullanılarak geliştirilen yeni nesil emprenye malzemeleri yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Bu gelişmeler ve Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne girmesiyle birlikte TS 788 “Ahşap ve Ahşap Esaslı Malzemelerin Mukavemeti” standardı TS788 EN599/1-2 olarak revize edilmiş ve Mart 1997’de yürürlüğe girmiştir.
Değişen ve yenilenen standartlar doğrultusunda 2009 yılı itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın birim fiyatlarına farklı ürün gruplarına ait emprenye maddeleri eklenmiş ve emprenye işlemleri tanımlanarak yürürlüğe girmiştir.
